Бұл бiр көптен
көтерiлiп жүрген тақырып. Мазмұнына көз жүгiртсек, екi бөлiктен тұратынын
көремiз. Бiрi – ұлт, екiншiсi – идея мәселесi. Ұлттану қазақ даласына ежелден
қоныстанған үрдiс екенi ақиқат. Осыдан үш мың жыл бұрын өмiр сүрген Геродоттан
тартып, кешегi Колбинге дейiн әрқилы мақсатқа сай қазақстанға сырттан келгенде
ұлттануға ден қойғаны – арғы тегiмiз сақтарды, салт-дәстүрiмiздi, рухани-мәдени
ұстанымдарымызды, тарихымызды, яғни қазақтардың қайдан, қашан, қалай шыққанын,
болмысын танып-бiлуге ұмтылғаны күмән туғызбаса керек.
VI-XII ғасырда Орта Азия мен
Қазақстанда қалалар тез өсті. Олар сауда мен қолөнердің, дін мен
мәдениеттіңтірегіне айналды. Батыс
Түркістан жерінде Суяб, Құлан, Мерке, Тараз, Отырар, Испиджаб сияқты қалалар
бой көтерді. Олардың көтерілуі таптық қоғамның шығуының айқын көрінісі еді.
Түркиядан біраз қазақтар 1980 жылдың
басынан бастапҰлыбританияға жұмыс бабымен
қоныс аудара бастаған. Олардың барлығы дерлік бұл күнде Лондонда өмір сүріп
жатыр. Бұдан басқа соңғы жылдары Қытай және Ауғанстан сияқты елдерден
Ұлыбританияға келіп баспана сұраптұрып
қалған біраз қазақ тағы бар. Бірақ олардың саны көп емес. Жалпы алғанда,
Түркиядан Ұлыбританияға көшіп келіп тұрып жатқан қазақтардың саны 200 адам
шамасында.
Бүгінде Фаризаны білмейтін оқырман кемде-кем. Ақынның жазған жырлары сандуғаш
болып сайрады. "Маңғыстау монологтары" ақынның отыз жасындағы
қолтаңбасы. Содан бері "Мазасыз шақ", "Мен сенің жүрегіңдемін", "Шілде", "Сенің
махаббатың", "Дауа" сияқты кітаптары адам атты күрделі
жаратылысты сан зерттейді.
Қасым ханның баласы Хақназар (Ақназар) хан тұсында
қазақ хандығы қайта бірігіп дами түсті. Хақназар қазақ хандығын 42 жыл биледі.
Қазақ хандығының 300 жылдық тарихында Хақназардай ұзақ жыл ел билеген хан
болған емес. Ол ел басқару, қиын-қыстау, әскери-саяси істері жағында қажырлы да
қабілетті қайраткер болды. Оның үстіне аса күрделі сыртқы жағдайларда
дипломатиялық дарыны мол майталман екендігін көрсетті.
XXғасыр басындағы өтпелі, дүрмекті кезеңде саяси күрес сахнасына шығып,
қазақтың мұңын мұңдап, жоғын жоқтап, болашағын болжап, аспан астында өмір сүру
құқығын қорғап тер төккен, сонымен қатар осы жолда құрбан болған қазақ
зиялылары қаншама. Бүгінде Алаш қозғалысының 90 жылдығын ел болып атап өтіп
жатқанда ел үшін құрбан болған ерлердің әруағына бас иіп, еткен еңбектерін
саралап, әділ бағасын беру игілікті іс.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміз тәуелсіздігін баянды етуге ұмтылған,
ғаламдану белең алған заманда халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан
әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін зерттеу арқылы ұлттық болмысты,
менталитетті жете танып білудің көкейкестілігі артып отыр. Тоталитаризмнен
кейінгі кезеңде отандық тарих пен төлтума мәдениеттің жете зерттелмей келген
кейбір тұстарына жіті назар аударылып, соның ішінде қазақ мәдениетіндегі жалпы
этникалық, аймақтық және жергілікті этнографиялық ерекшеліктерге арналған
ізденістер жандана түсті.
Қоғамдағы
болып жатқан терең өзгерістерге байланысты бізді қайтадан тарихқа үңіліп, сол
уақыттан бүгінгі күннің мәселесінен шығу жолын іздеп және болашаққа сабақ алуға
итермелейді. Либералдық-демократиялық идеялар қоғамдық-саяси өмірде елеулі
орынға ие болып отыр. Осыған байланысты қазіргі таңда тарихтағы отандық
либерализмге және парламентаризмге деген қызығушылық өте жоғары. Қазақ халқының
демократия идеясының, либерализмнің айнасы ретінде Қазақстанда ұлттық саяси
элитасын һәм зиялы қауымды танимыз.
Шыңғыс хан (өз аты – Тэмуджин, Темучин) – Азияда тұңғыш
біртұтас мемлекет құрушы, өз заманының аса ірі әскери және мемлекет қайраткері.
Ежелгі ру басшысы Есугей батырдың отбасында туған. Өзінің әскери таланты
арқасында және дұшпандарының әлсіздігі мен бытыраңқылығын пайдаланып,
1183-1204ж. өкімет билігі үшін күресте негізгі жауларын [Меркіт тайпасының
көсемі Тохтадан бастап, Найман тайпасының басшысы Таян (Даян) ханға дейін]
талқандады да, кең-байтақ территорияны басып алды, сөйтіп онда мекендейтін
көптеген ру-тайпалық одақтардың бірден-бір билеушісі болды.
Семей өңiрiне қарасты Шыңғыстау тауы патша заманының
зерттеушiлерi назарына өткен ғасырларда-ақ iлiнiп, алғаш 1896 жылы өлкетанушы
В.Никитин жазбасына түскен. Сол кезде Шыңғыстау обаларын зерттеудiң болашағы
бары болжанған едi. Өлкенi археологиялық қырынан зерттеуге байланысты «Семей
уезiнiң оңтүстiк шегарасы және ең бастысы, Шыңғыс тауы ескерткiштерiмен маңызды
мәнге ие» деп жазды ғалым еңбектерiнде.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі елдің
тәуелсіз, әрі тегеурінді, терең мазмұнды үздіксіз білім жүйесі болуы
керек.Ол мемлететтің экономикалық,
қорғаныс қабілеттерін күшейтері анық. Жас жеткіншектерді ұлтын, елін шексіз
сүюге тәрбиелейтін бірден бір құрал,оқу тәрбие ісіне қазақ халқының
этнопедагогикасын сәтті ендіру болып табылады.
Бөлімде сұйықтар мен
газдардың механикасымен танысамыз. Қатты денелердегі сияқты сұйықтар мен
газдардың қозғалысын да кинематикалық және динамикалық тұрғыдан қарастыруға
болады. Газдар мен сұйықтар өзара ұқсас болатындықтан оларды әдетте
бірінен-бірін бөлмей, тек газдардың сығылғыштығын ескермеуге болмайтын жерде
ғана олар бөлек қарастырылады. Сондықтан сұйық туралы айтылғандар газға да
қатысты деп түсіну керек.
Қазақ
даласын әнмен тербеткен Ш. Қалдаяқовтың тағдыры мен ғұмырына осы төрт жол өлең
түгелімен арналғандай. Оның әндерінсіз ешбір мереке де, ешбір той-думан да
өтпейді. Оның әндерін еңбектеген баладан бастап, еңкейген кәріге дейін
шырқайды. Ал «Шәмші аға» деген сөз «Ән аға» деген сөзбен тұтасып, синоним болып
кеткелі қашан...
…Тайга ішінің аязы
бүгін ерекше шаңытып тұр. Барактан барынша жылы киініп шыққан қария қуаты қайта
бастағанын бойының лезде қалтырап қоя бергенінен аңғарғандай болды. Қалың оппа
қардан малтығып, бірер аттап үлгергені сол еді, жайдың оты түскендей әлде не
жақын маңнан шатыр етті. Қарағай, самырсындар селк етіп, ағаштардың өн
бойларынан қар ұшқыны саулап қоя берді. Еңсегей бойлы қария өзін басып қала
жаздаған ақ ұлпадан үсті-басын қағынып, арылысымен-ақ қарсы алдына көз салды.
А.Жұбановтың қазақ
мәдениетіне қосқан үлесі ұшан-теңіз. 1933 жылдың ақпанынан басталған еңбек жолы
қазақ өнері мен мәдениетінің қалыптасуы, дамуы және өркендеуі жолында алтын
әріптермен жазылған жемісті беттеріне айналды. Бұл кезең жаңадан қаулап пайда
бола бастаған оқу, мәдени-өнер ордаларының құрылуы мен кәсіби ұжымдардың
қалыптасу кезеңі болатын.
Тілендіұлы
Нұрғиса (1925-1998) – қазақтың әйгілі күйші композиторы, дирижер, дәулескер
домбырашы. Туып өскен жері - Алматы облысының Іле ауданына қарасты Шилікемер
ауылы. Топырқ бұйырған жері Жамбыл кесенесінің іргесі. Москваның П.И.Чайковский
атындағы консерваторисының дирижерлік факультетін (проф. Н.П. Аносовың класы
бойынша) бітірді. Қазақтың Абай атындағы опера және балет театрында
(1953-1961), қазақтың Құрманғазы атындағы Мемлекеттік Академиялық халық
аспаптар оркестрінде (1961-1964) және тікелей өзінің ұйымдастыруымен дүниеге
келген «Отырар сазы» халық аспаптары оркестрінде (1981-1998) бас дирижер
қызметін атқарды.
1921
жылы Батыс Қазақстан обылысы Жәнібек ауданының Ақоба ауылында дүниеге келген. 1970
жылдың 21 сәуірінде Алматы қаласында қайтыс болған. Қазақ композиторы.
1939-1941 жылдары Мәскеу консерваториясының қазақ студиясында дәріс алған. Ұлы
Отан соғысының ардагері. 1953 жылы Алматы консерваториясынЕ.Г. Брусиловскийдің
композициялары бойын-ша тәмамдаған. 1943-1953 жылдар аралығында Құрманғазы
атындағы қазақ ұлттық аспаптар оркестрінің дирижері. 19653 – 1960 жылдарда
Алматы консерватиясында ұстаздық қызмет атқарған.
Төл музыка дәстүр
тереңінен тамыр тартып, біліктілік пен кәсіпқойлық деңгейде шыңдалса ғана өрге
шабады. Қазақтың дәстүрлі музыкасын жоғары кәсіптік деңгейде өркендету
мәселесіне түбегейлі бет бұрылып, ұлттық ділге, мемлекеттік тілге деген
көзқарас оңғарыла бастаған сыңайлы. Бұл нышан таяуда Алматыда Құрманғазы
атындағы қазақ ұлттық консерваториясының 60 жылдығына арналып өткізілген
«Музыкалық білім және музыкалық ғылымның өзекті мәселелері» атты ғылыми-тәжірибелік
мәслихат барысында айқын танылды
Домбыра
аспабы арқылы жеткен тәрбие қағидаларының көздеріне үңілетін болсақ, бірнеше
пәндерді кездестіруге болады. 1.Домбыра – тартып үйрену еңбек пәні. 2.Домбыра
тартып әр дыбысын есептеп ойнау математика пәні. 3.Домбыра – тартып қағу, перне
басу, бір мезгілде әуен дыбысын анық шығару, оған қосылатын поэзия сөзін дауыс
ырғағымен дәл айту логика пәні.
Ержанов Манарбек (1901-1966)
- әнші, актер, композитор. Қазақстанның халық артисі. Ол Ақан сері, Біржан сал
(және басқалары) сияқты композиторлар - әншілердің композиторлық-әншілік
мектебін лайықты тұрақты жалғастырушы болып табылады. Ол белгілі әнші және
домбырашы. Күсенбайды өзінің тікелей ұстазы ретінде санайды. Ержановтың көп
қырлы таланты оның әндерінен анық байқалады. Ол 150-ден аса ән мен күй шығарды.
Халық арасында оның "Жарыс”, "Аманкелді туралы өлеңі”, "Қойшы әні” және тағы басқа
шығармалары жақсы танымал.
Қылқобыздың шығу тарихын
сонау атам заманнан белгілі бақсы балгерлерді жебеп жасқаушы түркілердің бабасы
тұңғыш қобызшы Қорқыт ата есімімен байланыстырып аңыз етіп айтады. Халық
арасына кең тараған аңызда былай дейді: « – Қорқыт 20 жасқа толғанда түс
көреді. Түсіне кірген адамдар оған 40 жасқа келіп қыршыныңнан қиыласың –
депті-мыс». Бұдан кейін Қорқыт өлмеудің қамын ойлап өзінің Желмаясына мініп жер
шарлап ел аралап өлімнен қашып жолға шығады.
Байсеітова Күләш -
әнші (лирико - колоратуралық сопрано). СССР халық артисі, ССРО Мемлекеттік
сыйлығының лауреаты. Алматыда дүниеге келген. 1925-1928 жж. Алматы
педагогикалық техникумында және қазақ драма театры жанындағы музыкалық драмалық
студияда оқыған. Байсейітова қазақ опералық өнерін қалаушылардың бірі. Бірінші
рет қазақ сахнасында ол классикалық опералардағы Баттерфляй (Дж Пуччинидің
"Чио-Чио- Сан”, Татьяна (П. И. Чайковскийдің "Евгений Онегині”) т. б.
партияларды орындады.
Тілепбергенұлы Қазанғап (1854-1927) – қазақтың әйгілі
күйші-композиторы. Туып-өскен жері – арал көлінің жағасы, Құланды түбегінің
Ақбауыр деген жері. Топырақ бұйырған жері – сол Ақбауыр маңы, Айшуақ ауылының
іргесі. Шыққан тегі – Ұлы жүз құрамындағы байырғы тайпалардың бірі - Шанышқылы.
Шежіре дерегі бойынша, Ұлы жүз Ақарыстан тараған ұрпақтың бірі Кейкі би, одан
Төбей туған. Төбейден Майқы, Қоғам, мекіре, Құйылдар деген төрт ұл туады.
Осылардың Қоғамынан Қаңлы мен Шанышқылы туған. Шанышқылыдан Қорбақа, Дархан,
Қырықсадақ, Бектау деген төрт ұл туады.
Адырна
- қазақ халқының өте ерте заманнан келе жатқан көп ішекті музыка аспабының
бірі. Ежелгі заманда бұл аспапты аңшылар ұстаған. Садақ атып, жебе тартып, аң-
құстарды аулаған. Әуелде адырна садақ пішінді болды. Кейін бұл аспапты бұғы,
марал, арқар тұрпатты аңдардың тұлғасына ұқсастырып жасады. Әуелі ағаштан құрап
шанақ, мүйіз жасалынып, шанақтың асты- үсті терімен қапталады.Мүйізге жағалай
құлақтар бекітіліп, ішіктер байланады. Сөйтіп, аспапты екі тізенің үстіне қойып,
оң қол, сол қол саусақтарымен іліп тартып ойнайды.
2004 жылы Абай
атындағы Мемлекеттік Академиялық опера және балет театрының құрылғанына 70 жыл
толады. Осы айтулы мереке қарсаңында "Асыл мұра” жобасы "Қазақстан опера
өнерінің негізін салушы сахна жұлдыздары” атты саз дискісін жарыққа шығарып
Қазақстан опера өнерінің негізін салған алғашқы қарлығаштарымен Қазақстан
музыкалық мұрасының даңқын асырып осы өнердің басында тұрғандарды тағы да бір
еске түсіріп құрмет көрсетіп отыр. Әрине, театр бірден аяғынан тік тұрып кеткен
жоқ
Мектебіміздің
қазіргі таңдағы алға қойып отырған басты да түпкілікті мақсаты оқушылардың
білім, білік, іскерлік дағдыларын дамытумен қатар, олардың бойындағы азаматтық,
өміртанымдық, интернационалдық қасиеттерін де кеңейте түсу. Эстетикалық
көркемдік тәрбиенің қайнар бұлағы музыка пәні мен оның сыныптан тыс үйірмелері
бұл аталған талаптарды орындауда ерекше роль атқарады.
Елебеков Жүсіпбек
(1904-1977) - әнші (тенор). Қазақстанның халық артисі. Қарағанды облысында
туған. Елебеков бес жасынан ән айтуды бастаған. Ән өнеріне оны ағасы Ж.
Балғабайұлы баулиды. Кейін Ғ. Айтбаевтан, Қ. Байжановтан, Ә. Қашаубаевтан дәріс
алады. Елебеков музыкалық фольклордың талантты насихаттаушысы болып табылады.
Халық композиторларының шығармалары ("Ардақ”, "Айтбай”, "Құлагер” және т. б.)
Елебеков репертуарының негізін қалайды.
Омарова Жамал (1912-1976) -
әнші (контральто). Қазақстанның халық артисі. Өзбек ССР-нің Янгиюль қаласында
туған. Ташкент педагогикалық училищесінде оқу бітірген. Ж. Омарова қазақ ұлттық
операсымен ән мәдениетін дамытуға үлкен үлес қосты. Ол 1934-1936 жж. музыкалық
драмалық спектакльдерден Мақпал (Б. Майлиннің "Шұғасы”), Қамқа (Ғ. Мүсіреповтың
"Қыз Жібегі”), Айман (М. Әуезовтің "Айман-Шолпан”) образдарын жасады.
Көне кептің байыбына
салсақ, көмейіне Жошы хан қорғасын құйғызған домбыра қайтып үн қатпастай
тұншықпақ еді. Алайда, ғасырлар өткенде басқа емес – нақ осы әміршінің өзінен
өрбіген жұлдызды шоғыр азалы да жазалы аспаптың құдіретіне дүниені қайта
табындырды.Жошы заманы тым жырақ – әңгімеміз адасар. Арғы атасы
әз-Жәнібек – бұл да бағзы белесі. Бергідегі Әбілқайыр бабаларына алдияр дейік.
