Этнопедагогика
- этникалық қауым педагогикасының дамуын зерттейтін педагогикалық білімдердің
жаңа саласы. Педагогиканың дамуын халықгың педагогикалық дөстүрлерімен бірге
қарастыру тек қызығушылық тугызып кана қоймайды, сондай-ақ тарихи-педагогикалық
зерттеулердің нәтижелірек болуының, ғылыми педагогикалық теориялардың өмірге
икемділігін, оларды келешекте зерттеудің қажетті екендігін тексерудің де
айғағы. Алайда педагогика мен халықтық тәрбиенің мұндай бірлігі олардың бірдейлігі
деген сөз емес. Этностық тәрбиенің сипаты жөнінен терең өзгешелігі болғандықтан
оны мазмұңдау қазіргі тәрбие теориясы мен практикасы үшін аса қажет.
Этнопедагогиканың зертгеу өдістері
жәиі сөз болган жекелеген авторлар /Н.Я.Ханбиков, Ш.А.Шоров, А.Мирзоев т.б/
енбектерінде әдет - ғұрыптар мен дөстүрлер халықгық сенімдер, ойындар мен ойыншықтар
жоніндегі этнографиялық материалдардың халықтық тәлім – тәрбие мазмұнын ашып көрсетудегі
маңыздылығы атап көрсетіледі. Зор тәрбиелік ықпалға ие, озіндік салт-дәстүрі
бар балалар ортасының этнопедагогикалық зерттеу обьеқтісі ретіңце қарастырылуы
/М.И.Стельмахович, И.С.Кон/ аса қүптарлық жайлар.
Этнопедагогика
мен халық педагогикасы деген ұғымдар бiр ме? Болмаса олардың өзiндiк ерекшелiктерi,
ғылыми анықтамасы бар ма? Бар болса, ол қандай? Этнопедагогиканың зерттеу
объектiсi не? Ендi осы мөселелерге арнайы тоқталайық.
ХІХ ғасырдың бірінші
жартысында Ресейдің ішкі жағдайы ең алдымен дами түскен капитализмнің әсерімен
крепостнойлық құрылыстың ыдырауының күшею үрдісімен сипатталды. Осыған
байланысты елде таптық қарама-қайшылықтар шиеленісе түсті, соның нәтижесінде шаруалар
толқуының өсуін революциялық бағыттағы дворян жастарының (декабристердің), ал
одан кейін әртүрлі тектегі зиялылардың бой көтерулерін байқауға болады.
Адам баласы әу бастан өз
ұрпағын өмiрге, еңбекке икемдеп, тәрбиелеп келгенi көпке аян. Бүгiнгi
қалыптасқан белгiлi ғылыми-теориялық заңдары бар педагогика ғылымы өмiрге
келгенше де адамзат тәрбие iсiмен айналысып бақты. Оның қағазға жазылып
түспеген, бiрақ халық жадында мәңгi сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа ғасырлар бойы
ауызша нақыл-ақыл, өсиет-өнеге, қағида болып тарап келген бiлiм-бiлiк,
тәлiм-тәрбие беру
Әннің жан дүниені тебірентетін үні адамға қайғы үстінде, қуанышында да,
демалыс уақытында да, еңбек пен тұрмыста да көңіл серігі болады. Халқымыздың
музыкалық және поэтикалық шығармалары бүгінгі жастарды Отанға деген
сүйіспеншілікке, патриоттық сезімге, білімге өнерге құштарлығын қалыптастырады.
АСТАНА. Қыркүйектің 3-і. ҚазАқпарат /Қанат
Мәметқазыұлы/ - Қазақтың тұңғыш халық ағартушысы, ұлт ұстаздарының атасы
атанған Ыбырай Алтынсариннің «Кел, балалар, оқылық!» деген өлеңін жұртшылық
арасында білмейтіндер кемде кем. Дегенмен де, осы балаларға арналған өлеңнің
«Бір Аллаға сыйынып» деп басталатыны, бұл жолдардың кеңес тұсында алынып
тасталғаны кейінгі күндері ғана белгілі болды.
Сұлтанмахмұт Торайғыров – қазақ
халқының сүйікті перзенті, асқан дарынды ақыны, ағартушы, педагогі.Аз
жасаса да соңына аса бай, мейлінше қызықты әдеби мұра қалдырған классик ақын,
ұлағатты ұстаз, педагог. «Қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып күн болуды» арман
еткен Сұлтанмахмұт Торайғыров бүкіл ғұмырын халық ағарту ісі мен шығармашылыққа
арнаған.
ХҮІІІ ғасырдағы француз ағартушыларының
ішінде философ-материалистерді ерекше атауға болады. Өз кезіндегі
жаратылыстанудың жетістіктерін ескере отырып, олар алдыңғы қатарлы
материалистік көзқарастарды дамытты. Материалист-философтар табиғаттағы жалпыға
бірдей өзара әрекетті және қозғалысты материяның табиғи қасиеті ретінде
мойындады. Дүниені тану мәселелерінде олар Локктың материалистік сенсуализмі
көзқарасында болды, бірақ оған бірізділік сипат берді: Локктың "ішкі тәжірибе”
туралы ілімін алып тастап, олар танудысыртқы дүниенің адам санасындағы бейнесі деп дұрыс түсіндіреді.
Педагогика саласындағы зерттеулер –
бұл білім заңдылықтары, оның құрылымы мен механизмдері, мазмұны, принциптері
мен технологиясы жөніндегі жаңа мəліметтерді алуға бағытталған ғылыми ізденіс
процесі жəне оның нəтижесі. Педагогикалық зерттеулердің міндеті- деректер мен
құбылыстарды түсіндіру жəне оларды алдын ала болжастыру.
Адам биологиялық
тіршілік иесі ретінде дүниеге келеді. Оның тұлға болып жетілуі үшін – тəрбиелеу
қажет. Тəрбие адамды ізгілендіріп, оған қажет қасиет, сапаларды қалыптастырады.
Қазіргі қоғамда тəрбие жұмыстарын жүргізу үшін арнайы мекемелер түзілген. Бұл процесті
кəсіптенген адамдар басқарады. Тəрбие жөнінде арнайы ғылым қалыптасқан. Міне
сол ғылымды үйренуді енді бастаймыз.
Өткенде де,
қазіргі күнде де педагогика жөніндегі ғалымдар пікірі үш бағытта өрбіген. Бірінші топ ғылым өкілдерінің ойынша
педагогика адамзат білімдерінің пəнаралық аймағын құрайды. Осыдан мұндай
көзқарас педагогиканың дербес теориялық ғылым екендігін, яғни педагогикалық
құбылыстардың идеялық түйіні боларын тіпті де мойындамайды. Бұл жағдайда
педагогикалық нысан ретінде əртүрлі күрделі болмыс объекттері (космос,
мəдениет, саясат жəне т.б.) қабылданары сөзсіз.
Еліміздің
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев: "Қазақстанның отаншылдық сезімін тәрбиелеу
білім берудің мектепке дейінгі жүйесінен жоғарғы оқу орындарына дейінгі
орталықтарда барлық ұйымдарда көкейкесті болып табылады. Балаларды Отанды ,
туған жерді, өзінің халқын сүюге тәрбиелеу-мұғалімнің аса маңызды, аса жауапты
да қадірменді парызы"-деген еді. Әр дәуірдің тарихи кезеңдерінде
Отансүйгіштікке тәрбиелеудің өзіндік мүдделері болады
Зерттеудің
көкейкестілігі. Дүниежүзілік қауымдастықтың
қазіргі кезеңдегі дамуында адам мен табиғат арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы
экологиялық мәселелерді шешу жолын іздестіруді талап етеді. Адамзаттың жаҺандық
дағдарысы жершарының экологиялық үйлесімділігінің жеке бөліктері болып
табылатын аймақтық деңгейдегі мәселелерден туып отыр. Бұл жағдайда антропогенді
өркениеттің қоршаған табиғи ортамен тиімді арақатынасын ұйымдастыруға
бағытталған барлық әлеуметтік институттарын жұмылдыру қажет.
Көптеген уақыттар желісінде
«технология» түсінігі педагогикалық ұғымдар қорынан тыс қалып келді. Шынайы
мəні («шеберлік жөніндегі ілім») педагогикалық міндеттерге: педагогикалық
процесті сипаттау, түсіндіру, болжау, жобалау – сай келсе де, ол технократиялық
тіл элементі ретінде қарастырылды.
Білімдену процесінің ажыралмас бір
бөлігі диагностика болып табылады. Диагностика жəрдемімен белгіленген мақсат,
міндеттердің табысты орындалуы анықталып барады. Ол болмаған жерде дидактикалық
процесті тиімді басқару мүмкін емес. Диагностика – бұл дидактикалық процестің
нəтижесін анықтау.
Тақырыпқабайланысты ой тарқатпастан бұрын «туризм
дегеніміз не?» дегенсұраққа жауап
берейік.«Туризм» термині С.И.Ожеговтың:
«Словарь русского языка» еңбегінде: «Вид путешествии, совершаемых для отдыха и
с образовательными целями, вид спорта» деп көрсетілген. 10-шы сыныпқа
арналған«Дүние жүзінің әлеуметтік және
экономикалық географиясы» оқулығы бойынша туризмнің негізгі атқаратын 4 мақсаты
аталады, олар:
Оқу теориясының негізгі құрылым
бірліктері – бұл ғылым тарапынан анықталған заңдар мен заңдылықтар. Заңдар мен
заңдылықтар құбылыстар, процестер мен олардың нəтижелері арасындағы жалпы,
объектив, тұрақты жəне қайталанып келетін байланыстар мен тəуелділіктердің
мəнін ашады.
Оқу əдісі – білім игеру мақсаттарына
қол жеткізуге бағытталған оқытушы мен оқушының бірлікті іс -əрекеттік қимыл -
тəсілдері. Оқу мақсаты жолындағы ұстаздың оқыту жұмысы мен шəкірттің оқып-
үйрену əрекеттерінің өзара байланыстылығы жəне анайылығы осы оқу əдісінен
көрінеді.
ХІХ ғ.60-жылдары Ресейде
өндіргіш күштердің дамуымен және бұл дамуды тежейтін крепостниктік
қатынастардың арасындағы қайшылықтарға байланысты үлкен қоғамдық қозғалыстың
кезеңі болып табылады.
Н.Г.Чернышевский 1828 жылы
Саратов қаласында діни қызметкердің жанұясында дүниеге келді. Алғашқы білімді
үйде алды, орта білімді – діни семинарияда, жоғары білімді – Петербург
университетінде.
